Als we het over belangrijke figuren voor de VOC hebben dan vallen er namen zoals Johan van Oldenbarnevelt en Prins Maurits van Nassau. Raar of zelden zal je de naam van Johan van der Veeken horen alhoewel hij ook een belangrijke rol speelde bij de oprichting van de VOC.
Johan van der Veeken (1549 – 1616), geboren in Mechelen, was een invloedrijke koopman, reder en bankier die een sleutelrol speelde in de vroege ontwikkeling van de Nederlandse internationale handel. Hoewel zijn naam minder bekend is dan die van andere historische figuren, was zijn impact op de oprichting van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en de economische bloei van Rotterdam aanzienlijk.
Van Mechelen naar Rotterdam
Van der Veeken kwam uit een welgestelde katholieke familie van haringhandelaars. In 1583 vestigde hij zich in Rotterdam, waar hij zich ontpopte tot een van de rijkste burgers van de stad. Zijn vermogen, geschat op 600.000 tot 700.000 gulden, stelde hem in staat om als geldschieter op te treden voor de Staten-Generaal en invloedrijke figuren zoals Johan van Oldenbarnevelt.
Handel en ondernemerschap
Als koopman was Van der Veeken actief in de internationale handel, met schepen die voeren naar onder andere Guinea, West-Indië en Zuid-Amerika. In 1598 financierde hij samen met Pieter van den Hagen een expeditie via de Straat Magellaan naar Oost-Indië—een gewaagde onderneming die de weg effende voor latere handelsroutes.
Oprichting van de VOC
In 1602 werd de VOC opgericht als een samenvoeging van verschillende voorcompagnieën. Van der Veeken speelde een cruciale rol in de oprichting van de Rotterdamse Kamer van de VOC en werd benoemd tot bewindhebber, een functie die hij tot zijn dood bekleedde. Hoewel zijn invloed in het dagelijks bestuur beperkt bleef, was zijn financiële inbreng essentieel voor het succes van de onderneming.
Armenzorg
In 1609 stichtte hij het Hofje van Johan van der Veeken aan de Lange Frankenstraat. Dit hofje bood onderdak aan arme weduwen van zeelieden tussen de 45 en 65 jaar. Opmerkelijk is dat hij geen religieuze voorwaarden stelde, ondanks zijn eigen katholieke achtergrond. Zijn bijdragen aan de stad en de armenzorg destijds, kunnen als bijzonder vooruitstrevend beschouwd worden. Dit initiatief gaf het voorbeeld voor latere filantropische projecten en versterkte het sociale weefsel van de stad.
Stadsontwikkeling
Hij was medeoprichter van de eerste handelsbeurs in Rotterdam, wat de economische infrastructuur van de stad versterkte.
Financiële steun aan de overheid
Als bankier leende hij aanzienlijke bedragen uit aan de Staten-Generaal en andere overheden, waarmee hij politieke stabiliteit en economische groei ondersteunde.
Erfgoed en nalatenschap
Naast zijn commerciële activiteiten was Van der Veeken ook filantroop. In 1609 stichtte hij een hofje voor weduwen in Rotterdam, en in 1612 kocht hij de heerlijkheden Capelle en Nieuwerkerk aan den IJssel, waar hij een kasteel liet bouwen. Zijn portret hangt vandaag in het Rijksmuseum, en in Rotterdam wordt zijn naam nog steeds geëerd met een ondernemersprijs.
Kritische kanttekening
Recente onderzoeken naar het koloniale verleden van Rotterdam tonen aan dat Van der Veeken ook betrokken was bij de trans-Atlantische slavenhandel en investeerde in suikerplantages in Brazilië. Dit werpt een complex licht op zijn nalatenschap: een man die enerzijds de economische motor van zijn tijd aanzwengelde, maar anderzijds ook deel uitmaakte van een systeem van uitbuiting.
Interessante websites
- Stadsarchief Mechelen
- Canon van Nederland
- VOC-schip Slot van Capelle (1717)
- Het Hofje van Johan van der Veeken
Het portret
Het portret van Johan van der Veeken is van de hand van Pieter van der Werff, en is tussen 1695 en 1722 vervaardigd, het behoort tot een reeks portretten van bewindvoerders van de VOC te Rotterdam afkomstig uit het Oostindië Huis aan de Boompjes en behoort tot de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam.