Praat onder de Mast – De Antwerpse havenschilder Eugeen Van Mieghem

Spreker is Erwin Joos bezieler en oprichter van het Eugeen Van Mieghemmuseum. Eugeen Van Mieghem is gekend voor zijn sociale belangstelling. Hij was bijzonder geboeid door deze duizenden landverhuizers die hun land van oorsprong (vooral Polen en Rusland) voor de pogroms ontvluchtten om hun geluk te gaan zoeken in de Nieuwe Wereld.

Eugeen Van Mieghem (1875-1930) en de emigranten van de Red Star Line

door Erwin Joos

Europa heeft vandaag de dag te maken met een groot aantal immigranten. Ruim een eeuw geleden vertrokken er juist miljoenen mensen weg uit ons werelddeel. De meesten gingen naar Amerika, het beloofde land van vrijheid, verdraagzaamheid en geluk. In de haven van Antwerpen, een van de grote vertrekplaatsen naar de Nieuwe Wereld, woonde de kunstenaar Eugeen van Mieghem (1875-1930) die de meestal berooide landverhuizers die vanuit de Antwerpse haven vertrokken tekende en schilderde. Zijn werk is een unieke getuigenis.

Men schat dat er tussen 1873 en 1934 er vanuit de metropool bijna 2 miljoen mensen met de Red Star Line vertrokken naar de Nieuwe Wereld (Amerika en Canada). Slechts ca. 5 procent (125.000 passagiers) onder hen waren Belg. Al de anderen kwamen dus van over heel Europa naar België afgezakt en daaronder bevonden zich ca. 40 procent Joden.

Recht tegenover de terreinen en gebouwen van de Red Star Line in de Montevideostraat op het Eilandje (de oude havenbuurt omringd doorwater) hielden de ouders van Eugeen Van Mieghem herberg. Zo observeerde de kunstenaar de grote migratie naar Amerika en de groei van de Red Star Line van op de eerste rij.

De bedrijvigheid op de kades en het rumoer van het havenvolk maakten diepe indruk op de jonge Van Mieghem. In 1892, 17 jaar oud was, werd hij toegelaten op de Antwerpse Koninklijke Academie van Schone Kunsten. Hij kwam er echter in conflict met zijn conservatieve leraren vanwege zijn losse tekenstijl en zijn keuze voor het portretteren van volkse havenfiguren. In 1896 werd hij van de academie verwijderd door Prof. Siberdt die ook Vincent van Gogh in 1886 had weggestuurd. Van Mieghem ging werken in de haven als scheepsbevrachter, maar in de eerste plaats bleef hij kunstenaar. Van Mieghem was tevens in contact (samen met o.a. Willem Elsschot) met het literaire anarchisme door zijn bezoeken aan de anarchistische vereniging De Kapel die in 1899 door de gebroeders Franck werd opgericht.

In 1901 exposeerde hij in Brussel op de groepstentoonstelling van La Libre Esthétique naast o.a. de Franse impressionisten Monet, Cézanne en Renoir. Na de dood van zijn vrouw Augustine Pautre (die op 12 maart 1905 stierf aan tuberculose) trekt hij zich een tijd terug uit het openbare leven.

Na jaren van stilte en eenzaamheid nam hij in 1914 deel aan groepsexposities in Nederland en Duitsland. Later werk van Van Mieghem, dat het lijden van de Eerste Wereldoorlog als centraal thema had, werd eveneens door de kunstkritiek geprezen en vergeleken met dat van grote kunstenaars als Kathe Kollwitz, Steinlen en Forain. Door de werking van de Eugeen Van Mieghem Stichting en de oprichting in 1993 van een museum aan hem gewijd in Antwerpse Redershuis geniet het werk van Eugeen Van Mieghem (www.vanmieghemmuseum.com) nu terug internationale belangstelling.

Op 24 april 2024 schonk de Eugeen Van Mieghem Stichting 226 werken aan het KMSKA.